دنیای پر رمز و راز بن مایه های افسانه ای با ریشه ی اساطیری  بازتاب ماهیت زندگی و ره آورد سفر به ماورای طبیعت با آمیزه ای از باورهای حقیقی زندگی است.در آیینه ی اساطیر انسان دنیای مدرن به دور از آلودگیهای دامنگیر هستی به سرشت نخستین وجودی اش نزدیک می شود و با کشف ریشه های واقعیات که پرده ی خیال از آنها زدوده شده است ظرافت های اندیشه ی قومی و بومی خود را نیز به نمایش می گذارد.در این راه پرپیچ و خم حیوانات از هرنوعی یاوران و همراهان همیشگی انسان بوده اند یا در تقابل با انسان و سد راه او بوده اند.همچون هر ملت و هر زبانی  سودمندی و کمک در کنار شرارت و مانع تراشی حیوانات پربسامدترین و یکی از پرتکرارترین مضامین افسانه های آذربایجان به شمار می آید.مقابله یا همراهی با حیوانات وحشی و شهامت و بی باکی قهرمان در مواضع پرخطر و رفع شر آنها  موقعیت قهرمان را متمایزتر می کند.

پیروزی در آزمونهای جنگ ها و کشتن جانواران خوفناک در شکل گیری آینده ی قهرمانان نقش بسیار مؤثری دارد.پاداش گذشتن از این موانع در بسیاری از افسانه ها همسری با شاهزاده ها را هم به دنبال دارد.

.مردم عامی گاه ترس و وحشت یا امید و آرزوهای خود را به شکل مبالغه آمیزی به این موجودات پیوند داده اند.گاه از وفاداری و صداقت آنها بهره برده اند و گاه رسیدن به آزادی و امنیت خود را منوط به نابودی آنها دانسته اند. حیوانات در افسانه های آذریایجان در دو نقش عمده نمود دارند:

موجودات شرور و زیان بار

حیوانات سودمند و کمک رسان

اثر باستانی از ۶۵۰ تا ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح از ارباب حیوانات

روایتی از بازتاب فقر همسو با سخت کوشی و خستگی ناپذیری زنانی که پا به پای مردان و گاه پیش تر از آنان حرکت می کنند بدون هیچ چشمداشتی… به جان خریدن این رنج ها و دردها بخشی جدایی ناپذیر از زندگی فردی و اجتماعی آنهاست…

.زنانی که شاید هیچ وقت پا فراتر از آبادی خاموش اما پرهیاهوی خود نگذاشته باشند

.هیاهوی طبیعت آنچنان آنهارا مسحور خود کرده که هیچوقت جز طعم گس و تلخ نان بلوط طعم دیگری نچشیده و نمی خواهندبچشند

سرگذشت هر یک از آنها با سرنوشت درخت های پرثمر اما ریشه در خاک و بی تحرک بلوط گرهی عمیق خورده . زنانی که دلهای بی قرارشان .جز با صدای سکوت کوهستان آرام نمی گیرد.

Shah Abbas provided some of the needs of the poor people and gave them to his subordinates to take care of them. The Shah's subordinates refused to give the necessities to the poor and kept them for themselves. The people also constantly complained to the king about his poverty and misery. Shah Abbas, realizing the deteriorating situation, went to the house of the poor every night in the clothes of a beggar and gave each of them a Govhar-e Shabcheraq(gem of night). One night he met several women. He said to them: Tell O Ali! and help me. They said O Ali! But O Darwish, we have nothing. Shah Abbas said: I am a stranger, give me a place to sleep. One of them said: My husband is a woodcutter and we are very poor. You can sleep in a corner of our yard. When the Dervish entered the courtyard, he saw seven or eight women coming and going. Darwish asked, "Whose are these women?" The man of the house said that they are my daughters. The woman who sheltered you is also my wife who is pregnant. Out of poverty, no one is willing to marry my daughters. The man pointed his hand and guided the dervish to the gate to sleep. In the middle of the night, the dervish (Shah Abbas) woke up to the sound of screaming and the pain of childbirth. The woman gave birth to a very beautiful girl. The woman was very upset that she gave birth her ninth daughter and was very sad. At that moment, the dervish noticed that the wall of the poor man's house had cracked, and a large man went over the baby's head, removed the cloth from her, and wrote something in the notebook in his hand and came out. At this time, Shah Abbas jumped up and took his hand and said, "Who are you?" What are you doing at this poor man's house at this time of night and what did you write in your notebook? That person said I write a destiny! What did you write? He said: I wrote in my notebook that this girl belongs to Shah Abbas. He said this and disappeared.

It was morning. The dervish asked the man: Last night God gave you a child, is it a girl or a boy? The man said a girl! The dervish (Shah Abbas) cried and begged the poor man, "I have no children. Give me this girl". I am ready to give the Govhar-e Shabcherq(gem of night equal to her weight.

 When his wife heard this, she persuaded the man to give him the girl. Shah Abbas, who was afraid of the words of the destiny writer, thought to himself that it was possible that in a few years, he would become so poor and helpless and maybe he would be at the same level of this woodcutter and this baby girl should be given to him as a wife. With these confused thoughts, he went to a place where he wore his royal clothes. When he got there, he told his guard to kill the baby.

The guard took the girl away and wanted to kill her. The child grabbed his wrist and laughed. He stopped killing the child with a small tear in the skin of her abdomen. The guard returned to the king and said that he had killed her with a sword. The girl's father went to the forest to gather firewood. He heard a baby crying from a distance. He ran to her and recognized his daughter and said to himself, "What's the matter? What is she doing here?" He picked her up and ran towards the house. The woman recognized her baby and said: "We got good money and our daughter. What else do we want from God? Then she sewed the skin of the girl's abdomen and applied ointment to it. The poor man gradually amassed great wealth and became a famous businessman. 

The girl grew up and she become the most beautiful and moral girl in the city. Shah Abbas, who had not yet given up helping the poor, one day reached the house of a rich businessman. The housewife threatened the dervish and told him to stay away!  and told I hate all kinds of dervishes. The girl of the house called to her mother and said: Mother of all dervishes who are not bad! You have a bad memory of a dervish, you should not scare everyone! Then she told her mother to give him some bread! Darwish (Shah Abbas) saw the girl and was surprised by all her beauty and dignity. When he returned to the palace, he informed all the elders and said that he wanted to get marry with the daughter of a certain businessman. The merchant proudly gave his daughter to the king. On the night of Shah Abbas's wedding, he saw a wound on the girl's abdomen and asked her, "What is this?" The girl, who had heard the story from her mother, told it all to the king. Shah Abbas shook his head and said: Woe to me! That man has no choice but to surrender to fate. He blamed himself for how he intended to escape from destiny and why he judged so quickly.

شاه عباس بخشی از نیازمندی­های مردم تنگدست را فراهم می­ کرد و به زیردستان خود می ­داد که به­ دست آن­ها برسانند. زیر دستان شاه از دادن آن مایحتاج به افراد تهی­دست خودداری نموده و آن­ها را برای خود نگاه می­ داشتند. مردم هم از نداری و بدبختی نزد شاه پیوسته شکایت می ­کردند.

شاه عباس که متوجه وخامت اوضاع شد، در لباس گدا هر شب به خانه ­ی فقرا سر می زد وبه هرکدام یک گوهر شب چراغ می­ داد. یکی از شب­ها با چند زن روبه رو شد. به آن­ها گفت: یا علی بگویید و به من کمک کنید. آن­ها گفتند یا علی! اما ای درویش ما چیزی نداریم. شاه عباس گفت: غریبم جایی برای خواب بدهید. یکی از آن­ها گفت: شوهرم هیزم­ کش است و بسیار فقیریم. می ­توانی گوشه ­ای از حیاط ما بخوابی. وقتی درویش وارد حیاط شد هفت یا هشت زن را دید که در حال رفت و آمدند. درویش پرسید این هفت یا هشت زن از آنِ کیست؟  مرد خانه گفت آن­ها دختران دمِ­ بخت من هستند. زنی که به تو پناه داد نیز زن من است که باردار است. از نداری و تهیدستی هیچ کس حاضر نیست با دخترانم ازدواج کند. مرد با اشاره ­ی دستش درویش را به کنار دروازه برای خوابیدن راهنمایی کرد. نیمه ­های شب، درویش(شاه عباس) از صدای داد و فریاد و درد زایمان زن بیدار شد. او دختری بسیار زیبا به دنیا اورد. زن از این­که نهمین دختر را به­دنیا آورد، بسیار ناراحت شد و از شدت غصه از حال رفت. در ان لحظه درویش متوجه شد که دیوار خانه­ ی مرد فقیر، شکافته شد و مردی درشت هیکل بالای سر نوزاد رفت و پارچه را از روی او کنار زد و در دفتری که دردست داشت چیزی نوشت و بیرون آمد. در این هنگام شاه عباس پرید و دست او را گرفت و گفت تو کیستی؟ این وقت شب در خانه­ ی این  فقیر چه می­کنی و در دفترت چه نوشتی؟ آن شخص گفت من تقدیر نویسم! گفت چه نوشتی؟ او گفت:در دفترم نوشتم این دختر متعلق به شاه عباس است. این را گفت و غیب شد. صبح شد. درویش از مرد پرسید: دیشب خداوند فرزندی به تو عنایت فرموده، دختر است یا پسر؟مرد گفت دختر! درویش گریه کرد وبا التماس به مرد فقیر گفت: من هیچ فرزندی ندارم. این دختر را به من بده حاضرم برابر وزنش گوهرِ شب­ چراغ بدهم. زنش وقتی این سخن را شنید، مرد را راضی کرد که دختر را به او بدهند. شاه عباس که از حرف تقدیر نویس ترسیده بود، پیش خود فکر کرد که احتمال دارد  چندین سال بعد، چنان فقیر و درمانده و در به در شود که هم سطح این مرد هیزم­ شکن باشد و با آن­ها برابر شود تا جایی که  این نوزاد دختر به او به عنوان همسر داده ­شود. با این افکار آشفته و پریشان، راهی جایی شد که لباس­های شاهی ­اش را بپوشد. چون آن­جا رسید، نگهبان خود را دید. به او گفت این نوزاد را بکش و سپس نزد من برگرد. مأمور دختر را به جایی دور برد و خواست او را بکشد. کودک مچ دست او را گرفت و خندید. مأمور از کشتن کودک دست کشید در حالی­که کمی از پوست شکم او را پاره کرده بود. مأمور نزد شاه باز گشت و گفت او را با شمشیر کشتم. پدر دختر از روی عادت بار وبنه­ی خود را برداشت و به قصد جمع آوری هیزم روانه جنگل شد. از دور صدای گریه­ ی بچه ­ای را شنید. به طرف او دوید و او را شناخت و با خود گفت حکمت چیست؟ این که دختر من است این­جا چه می­کند؟ او را برداشت و به ­سوی خانه شتافت.زن تا نوزاد را دید او را شناخت و گفت: پول خوبی ب ه­دست آوردیم، این هم از دخترمان. دیگر از خدا چه می­خواهی؟ سپس رفت پوست شکم دختر را دوخت و مرهم بر آن گذاشت تا زخمش زودتر بهبود یابد. مرد فقیر کم کم ثروت زیادی به­ هم زد و تاجر معروفی شد. دختر بزرگ شد تا آن­جا که زیباترین و با اخلاق­ ترین دختر شهر شد شاه عباس که هنوز دست از کمک به فقرا برنداشته بود، روزی به خانه­ ی تاجر ثروتمند رسید. زن خانه بر درویش نهیب زد و گفت دور شو! از هرچه درویش است نفرت دارم. دخترِ خانه بانگ بر مادر زد و گفت: مادر جان همه­ ی درویش­ها که بد نیستند. تو خاطره­ ی بدی از یک درویش داری نباید همگان را نهیب زنی! سپس به مادرش گفت کمی نان به او بده! درویش(شاه عباس) دختر را دید و از آن همه زیبایی و وقار متعجب شد. وقتی به قصر بازگشت، همه­ ی بزرگان را خبردار کرد و گفت من دختر فلان تاجر را به زنی می­خواهم. تاجر دخترش را با افتخار به شاه داد. شب زفاف شاه عباس زخم روی شکم دختر را دید و از او پرسید این چیست؟ دختر که شرح ماجرا را از زبان مادرش شنیده بود، همه را برای شاه باز گو کرد. شاه عباس به سر و روی خود زد و گفت: ای وای بر من! که  آدمی را چاره­ای جز تسلیم شدن در برابر تقدیر نیست. و در دل بسیار خودش را سرزنش کرد که چطور قصد فرار کردن از دست تقدیر را داشته و چرا زود قضاوت کرده است.

mosaddegh Z, sheibaniaghdam A, Gozashti M. An Analysis of Women’s Relationships in the Folk Tales of Kohkiloye-and-Boyer-Ahmad. CFL. 2020; 8 (33) :121-147
URL: http://cfl.modares.ac.ir/article-11-39994-fa.html

(@dolatshahiart)

داستان های فولکلور کردی بخشی از میراث فرهنگی و مهم ایران به شمار می آید. این افسانه های شگفت انگیز و پر رمز و راز شامل مضامین مختلف می شود: ازدواج انسان با جن و پری، سوزاندان تار مو، ازدواج انسان با دیوها و پریان، کفش آهنین، سحر و جادو، معما و روح کدویی.

مستشرقینی مانند مینورسکی ابوویان و عرب شمو افسانه های کردی را عاملی مهم برای شناخت باورهای دینی دانسته اند. پرفسور اولریش مارزلف، یکی از اعضای آکادمی جهانی قصه شناسی در آلمان، معتقد است افسانه های کردی ماهیتی ویژه دارند. همین ماهیت ویژه آنها را از قصه های دیگر اقوام متمایز می کند و باید جدا از آنها بررسی شوند.[1]

در افسانه های کردی، نبرد خیر و شر نمود آشکاری دارد. نیروی خیر انسان است و و مانند مردم عادی زندگی می کند. ولی نیروی شر که اغلب شیطان یا دیو است در بیغوله ها و تاریکی ویرانه ها و غارها زندگی می کند. دیو در افسانه های کردی، تنها یک هیولا نیست، بلکه روحی دارد جدا از جسم خود! این روح در کدو، لای جرز دیوارها نگهداری می شود تا کدو شکسته نشود دیو از پای در نمی آید! بخشی مهم از افسانه های کردی را نیز قصه های مذهبی تشکیل می دهد. در این داستان ها، هرگاه فردی به مصیبتی دچار شود، حضرت خضر به یاری او می آید. حضرت خضر در این افسانه ها یاریگر درماندگان است.[2]

. اولریش مارزلف (1376)، طبقه بندی قصه های ایرانی، تهران، سروش.[1]

. عزالدین مصطفی رسول (1377). پژوهشی در  زمینه فولکلور کردی، ترجمه هاشم سلیمی، تهران، مرکز تحقیقات صدا و سیما، ص 11.[2]