ایران کشوری با قدمت و فرهنگ چند هزار ساله است. افسانه های ایران با ریشه آریایی، بخشی از میراث معنوی آن محسوب می رود. با توجه به افسانه های کهن ایرانی می‌توان دریچه ای به روي زندگی، فرهنگ، عقاید و افکار گشود. ريشه ي اغلب افسانه های شگفت انگیز ايراني به کتاب اوستا بازمی گردد. افسانه های ایران بیشتر بر پایه خیر و شر شکل گرفته اند و تاریخچه ای جالب و منحصربه فرد دارند. در ادامه، قصد داریم درباره چند موجود مشهور، عجیب و شگفت انگیز در افسانه های ایران صحبت کنیم.
اشوزوشت (Ašō.zušta)
این موجود عجیب و غریب با نام «مرغ بهمن» هم معروف است. مرغ بهمن از موجودات اسطوره ای قدیمی ایران محسوب می شود.اشوزوشت يا مرغ بهمن ناخن می خورد. در اسطوره های ایران آمده است مرغ بهمن را خدایگان آفریده اند تا در برابر اهریمن قرار بگیرد. او می تواند کتاب بخواند و زمانی که شروع به خواندن کتاب های مقدس می کند، دیوها می ترسند[i].در اسطوره های ایران، اشوزوشت از آفریده هایي است که خوبی می پراکند.
شوزوشت (Ašō.zušta)
اژدها و افسانه های ایرانی
اژدهادر اسطوره ها و داستان های ملل مختلف دیده می شود. در افسانه های جهان، اژدها هم نماد ویرانی است هم نماد آبادانی. در اساطیر و داستان های ایرانی اژدها اغلب سهمناک، پلشت و زشت رو ترسيم شده است. اژدها از نخستین یاران اهریمن است (یشت پنج، بندهای 41-43 و 29-31؛ یشت پانزده، بندهای 19 تا 21). در اساطير ايران، ضحاک (اژي دهاک) یکی از معروف ترین نمونه هایي است كه یادآور اين موجود افسانه ای (اژدها) است. ضحاک، اهريمن و افراسیاب از کسانی هستند که برای رسیدن به فر کیانی تلاش مي كنندواز ميان آنها تنها افراسیاب گناهکار تورانی براي یک مرتبه از فر کیان برخوردار مي شود و آن زمانی است که زنگیاب دروغگو را مي كشد.[ii]
آل، از موجودات ترسناک و اهریمنی افسانه های ایران است كه به «زائو ترسان» شهرت دارد و هنوز در ميان ایرانی ها شناخته شده است. آل در باور مردم ایران موجودی اهریمنی است. در باور مردم، این موجود اهریمنی به سراغ زنان باردار یا به تازگی فارغ شده می رود و آنها را آزار می دهد.
اهریمن
در افسانه های ایران، اهریمن موجودی شیطانی و شرور است كه در کتاب اوستا، به آن اشاره شده است؛ اهریمن نیروی مخالف اهورامزدا و ایجادکننده ي بدی هاست. [iii]زرتشیان معتقدند در جهان دو نیروی خیر و شر هست که مدام باهم در نبردند. البته ازآنجاکه نیروی خیر (اهورامزدا) از همه چیز آگاه است، درنهایت پیروز می شود؛ بنابراین، در پایان کار، اهریمن به دست اهورامزدا از بین می رود [iv] و اهورامزدا جهان را پر از نیکی می کند.
بختک
بختک با نام علمی فلج خواب (Night Hag) از ديگر موجودات ترسناکي است که هنوز مردم ایران به وجود آن اعتقاد دارند. در افسانه های ایران و باور عامیانه، این موجود خیالی هنگام خواب به سراغ انسان می آید و می خواهد او را خفه کند یا اجازه ندهد از خواب بیدار شود.[v] در برخی از اساطیر و افسانه های ایران، مردم بر این باورند که بختک روی سینه فرد می نشیند و او را فلج می کند. شاید انسان ها به این علت از بختک می ترسند که نمی توانند این موجود ترسناک را ببینند. اصطلاح یا عبارت «بختک روی زندگیش افتاده» هم از همین جا به ادبیات وارد شده است.
پریان
در افسانه های ایران، پریان موجوداتی شگفت انگیز با قدرت ماورایی هستند. در کتاب اوستا، پریان هم رديف با اهریمنان و دیوان به شمار می آیند و منشأ حضور آنها به جادوگر اوستا (پنیریکای) می رسد؛موجودات شروري که بیش از هر زمان دیگر، شب ها فعال هستند. آنها باقدرت تغییر شکل و به هیئت موجودات زیبا درآمدن، می توانند ارادۀ خود را بر انسان ها تحمیل کنند و آدمیان را به راه نادرست و بد بکشانند. پریان با قدرت خارق العاده و زیبایی فریبنده و مسحورکننده،در فرهنگ عامیانه ي ایران نقشی مهم و برجسته دارند. پری در حقیقت همان دیو جادو در کتاب اوستاست.[vi]
راحله غلامي
[i] by Albert j. Carnoy Iranian Mythology
[ii] حماسه سرایی در ایران، ذبیح الله صفا، 1363، نشر امیرکبیر، ص 37
[iii] بندهشن، فصل اول
[iv] فیروز آذرگشسب – گاتا سرودهای زرتشت – انتشارات فروهر ۱۳۵۱ – صص۱۳۷- ۱۳۹.
[v] فرهنگ عمید
[vi] دایره المعارف اساطیر و آیین های باستانی جهان، غلامرضا معصومی، ج 3،ص 1404
